voivodina

Glogonj

Voivodina

Plodno zemljiste obilje vode i umerena klima privlacili su ljude u vojvodjansku ravnicu. Mnogi narodi ostavili su tragove, a njihovi medjusobni sukobi, uzajamna prozimanja i uticaji davali su pecat istorijskim razdobljima.
Jos u starije kameno doba (u paleolitu) ljudi su se spustali u ovu ravnicu i kratkotrajno zadrzavali loveci mamute. Prvi zemljoradnici i stocari nastanjuju Vojvodinu u mladje kameno doba (u neolitu), koje traje izmedju 6000. i 3500. godine pre nove ere.
Koriscenje metala pocinje oko 3800. godine pre nove ere. To je izazvalo promene u nacinu zivota i u narednih 1800 godina sve vise dolaze do izrazaja imovinske razlike u praistorijskim zajednicama, dok umesto matrijarhata nastupa partijarhat. Kulture bakarnog doba (eneolita) su se smenjivale. Od bakra su pravljeni ne samo ukrasni predmeti nego i nova vrsta orudja, a takodje i keramika ukrasena duboreznom ornamentikom. I ovde su najzanimljiviji nalazi s Gomolave.
Bronzano doba do pocetka koriscenja gvozdja (halstat) traje izmedju 1800. i 500. godine pre nove ere. Obelezje ovoj epohi dale su mokrinska, vinkovacka, vatinska i belegiska kultura.
Ratnicka plemena Kelta, koja su prodrla iz Zapadne Evrope, donose ovamo latensku kulturu. Posle poraza kod Delfa (278.-279. pre nove ere), jedan deo ovih plemena se gubi, dok se Skordisci, ogranak keltskog plemena Boja, stalno se naseljavaju u medjurecju Dunava i Save. Mladje gvozdeno doba traje od IV veka pre nove ere do prve polovine I veka nove ere. latenska kultura donela je kvalitetnije oruzje i orudje, raznovrsniji nakit i grncariju izradjivanu na grncarskom vitlu. Ljudi su stanovali u dobro utvrdjenim naseljima, kakvo je boli Zidovar u jugoistocnom Banatu. Trgovina se razvijala i kovao se novac koji je postajao merilo vrednosti robe. Trgovalo se i izmedju veoma udaljenih podrucja.
U drugoj polovini I veka pre nove ere u Vojvodinu prodiru Rimljani i osvajaju Srem i juzne delove Banata. I drugi krajevi (Backa i severni Banat), gde su bili Dacani i Jazigi, zahvaljujuci trgovini i drugim kontaktima, bili su pod uticajem rimske kulture. On se osecao u vecem delu Vojvodine skoro 500 godina. Srem je postao vazna rimska provincija s jakom vojnom i civilnom vlascu. Rimljani su sirili pismenost, stvarali gradove, gradili puteve, intenzivirali poljoprivredu, uveli vinogradarstvo na Fruskoj Gori, podsticali trgovinu i zanatstvo, cak su na Dunavu i Savi imali i flotu, sto je bilo od velike vaznosti za ocuvanje vlasti i nova osvajanja.
Grad Sirmijum (na prostoru danasnje Sremske Mitrovice), koji je nazivan "mnogoljudnom slavnom majkom gradova", postao je krajem III i pocetkom IV veka metropola Rimskog Carstva.
Tu su otkriveni ostaci raskosnih zgrada sa freskama i mozaicima, monumentalnog javnog kupatila, prostranog foruma, carske palate. Grad je bio opasan bedemima, a imao je vodovod i kanalizaciju, zatim kovnicu novca, tkaonicu, radionicu za oruzje, hramove, pozoriste, amfiteatar. Sirmijum je rodno mesto rimskih imperatora Aurelijana, Proba, Decija, Trajana, Maksimina i Gracijuma, uzurpatori Ingenius i Realijan su se tu proglasili carevima, a mnogi rimski vladari su u ovom gradu provodili krace ili duze vreme. Sacuvani su i neki ostaci rimskog grada Basijane kod Donjih Petrovaca u Sremu.
Krajem VI veka u ove krajeve dolaze Sloveni. U toku višegodišnjeg rata (791-796) Karlo Veliki je unistio avarski plemenski savez i Franacka je pomerila svoje granice do Fruške Gore. Bitne promene u drustveno-ekonomskim odnosima nastale su krajem IX veka kada su s istoka dosli Madjari, progonjeni od Pecenega, i nastanili najveci deo teritorije danasnje Vojvodine, gde su zatekli ostatke Avara, slovensko i franacko stanovnistvo.
U doba seobe naroda naselja su podizana u blizini rusevina antickih gradova. Iz tog perioda sacuvani su brojni predmeti od stakla, zlata, srebra, bronze i gvozdja, koji ukazuju na snazan uticaj vizantijskih centara s juga Balkana. Narocito na avarskom materijalu nalaze se dokazi simbioze srednjovekovne i stare vizantijske umetnicke tradicije. Najpoznatija nalazista iz ovog perioda su kod Kovina, Panceva, Vrbasa, Novog Knezevca, Ade i Celareva. Krajem IX i pocetkom X veka razvijala se u ovim krajevima belobrtska kultura, koju je pretezno negovalo slovensko stanovnistvo.
Tvorac madjarske drzava kralj Istvan I (997-1038), uz pomoc nemackih vitezova i zapadnog hriscanstva, a koristeci se i organizacijom zatecenog i pokorenog slovenskog i drugog stanovnistva, udario je temelje feudalnom sistemu. Sedista vlasti bili su utvrdjeni gradovi iz kojih se gospodarilo i okolnim zemljistem i zavisnim ljudima kojima su bile nametnute teske obaveze. I Backa, Banat i deo Srema bili su pod vlascu ugarske (madjarske) drzave. Srem je cesto menjao gospodare - potpadao je kratko vreme pod Bugarsku, grad Sirmijum je jedno vreme drzao makedonski car Samuilo, cije je carstvo zauzimalo veliki deo Balkana, da bi kasnije dospeo u ruke Vizantije.
Do novih potresa u Ugarskoj doslo je kad su Luksemburgovci smenili Anzujce (1387). Ubrzo zatim iskrsla je nova opasnost - Turci, koji su posle kosovske bitke (1389) upucivali svoje odrede prema severu i upadali u Srem i Banat i pustosili ih. Kada je srpski despot Stefan Lazarevic 1403. godine stupio u vazalni odnos prema ugarskom kralju Zigmondu, koji mu je zauzvrat ustupio Beograd i Macvu, Srem i Banat su privremeno bili zasticeni od Turaka odbrambenim pojasom koji je predstavljala srpska despotovina.
Nadiranje Turaka na Balkan izazvalo je masovno kretanje Sraba s Kosova i iz Pomoravlja prema teritoriji danasnje Vojvodine. Seobe su bile narocito velike posle pada srpske despotovine pod tursku vlast (1459). Ugarski vladar i feudalci prihvatili su izbeglice i koristili ih kao granicare za odbranu juznih granica i kao kmetove. Da bi jace vezao Srbe za Ugarsku, kralj Macas jeprihvatio potomke poslednje srpske vladarske dinastije i cak uveo titulu srpskog despota. Tako je srpska despotovina nastavila da zivi, iako bez svoje teritorije. Srpskim feudalcima kralj je delio imanja, dok su kmetovi Srbi bili u istom polozaju kao i madjari, pa je razumljivo sto su 1514. prisli velikom pokretu madjarskih seljaka protiv feudalne eksploatacije pod vodjstvom Djerdja Doze. Ustanak je u krvi ugusen.
Srbi nastanjeni u Ugarskoj ostali su privrzeni svojoj veri i podigli veliki broj pravoslavnih crkava i manastira (Sisatovac, Jazak, Hopovo, Krusedol i dr.), koji su postali centri pismenosti, prepisivanja i sirenja srpske knjige. Poslednji srpski despot Pavle Bakic nastavio je da dovodi Srbe s Balkana, ali je naseljavanje obustavljeno kad su Turci osvojili i opustosili i ove krajeve, posto je ugarska vojska bila potucena 1526. godine na Mohackom polju.
Turci su ucvrstili svoju vlast u Sremu u vreme prvog pohoda na Bec 1529, Backu su osvojili 1542, dok je Banat konacno pao u njihove ruke 1552. godine. Iz vojnih i ekonomskih razloga Turci su u Vojvodini naseljavali srpski i vlaski zivalj, posto se veliki broj stanovnika, pretezno Madjara, odselio na sever. Vojvodina je pod Turcima nila privredno i kulturno unazadjena. Narod je bio pritisnut teskim dazbinama i zulumima. U Banatu je zbog toga izbio 1594. godine ustanak, ali se ustanici, kojima Austrijanci i erdeljski feudalci nisu pridruzili nisu pruzili trazenu pomoc, nisu mogli odupreti jakim turskim snagama.

Bitka kod Sente 1697.
Posle poraza Turaka pod Becom (1683), Austrijanci su krenuli u ofanzivu i prodrli do Skoplja. Turci su proterani iz Backe, zapadnog i centralnog Srema, a u ratu 1716-1718, posle Pozarevackog mira, i iz Banata i istocnog Srema. Turska vlast u Vojvodini zamenjena je austrijskom.
Posto su Turci reorganizovali vojsku, naterali su Austrijance na povlacenje. Pred odmazdama Turaka, koji nisu trazili "ni prava ni kriva no vseh obratise i predadose sablji", u velikoj seobi 1690. godine, pod patrijarhom Arsenijem III Carnojevicem, hiljade Srba preslo je u Vojvodinu. U to vreme Srbi su ovde cinili glavnu masu stanovnistva, a pored njih u Backoj i Sremu ziveli su Bunjevci i Sokci, odnosno Hrvati, a u Banatu Rumuni.
Becki dvor garantovao je Srbima oslobadjane od glavnih feudalnih obaveza, slobodu veroispovesti i autonomiju u pogledu crkveno-narodnih poslova, jer je racunao na njih kao granicare. Prema Turskoj je stvoren odbrambeni sistem u vidu Vojne granice. Na severu Banata protezala se Pomoriska vojna granica, u Backoj uz Tisu bila je Potiska, a uz Dunav i Savu - Podunavska i Posavska. Kao carski granicari Srbi i Hrvati - Bunjevci bili su obavezni na ratnu i strazarsku sluzbu, ali su bili oslobodjeni od feudalnih dazbina i imali su seosku samoupravu s narodnim oficirima na celu.
Vojna granica smatrala se "riznicom vojnika austrijske kuce", jer je dvor u svako doba mogao granicare da upotrebi kao ratnike protiv spoljnih neprijatelja i koa instrument sile u unutrasnjim sukobima. koliko su granicari bili angazovani ilustruje podatak da su od 1690. do 1802. godine ucestvovali u trinaest ratova, odnosno da su od 112 godina skoro 90 godina proveli ratujuci!
Posto je Vojvodina posle ratova s Turcima bila opustosena a mnoge njive zaparlozene, drzavna vlast i spahije poceli su da naseljavaju stanovnistvo iz Nemacke i severne Ugarske. Pocetkom XVIII veka Backa i Banat bili su slabo naseljeni. Naseljenici su bili neophodni za pretvaranje pustara i mocvara u obradivo zemljiste i za obnavljanje trgovine i zanatstva.
Najvise je naseljeno Nemaca, koji su bili vicni racionalnoj obradi zemlje i poznavali su zanate. Da bi se sto pre ukljucili u privredjivanje, vlast ih oslobadjala od poreza, a davala im je i druge povlastice. Slovaci su se doseljavali s Karpata, najpre oko 1740. godine u Backu, a kasnije i u Banat i Srem. U Backoj su se u to vreme masovnije naseljavali i Madjari da bi se kasnije mnogi preseljavali u Banat. Rusine je na svoje backe posede naseljavala komora od kraja 40-tih godina i kasnije do 1765: posle su se oni selili i u Srem. Plansko naseljavanje Rumuna bilo je u drugoj polovini XVIII veka, ali oni su se i ranije samoinicijativno, i pored protivljenja austrijskih vlasi, s karpatskih planina spustali u banatsku ravnicu, Nastavljeno je i naseljavanje Srba i Hrvata iz Like, Dalmatinske zagore, Srbije i Bosne.
Zahvaljujuci ekonomskom progresu, odnosno politici austrijskog merkantizma, doslo je do jacanja gradjanskog staleza, koji ce dugo davati pecat ne samo privrednom vec i kulturnom razvoju Vojvodine. Dok su Nemci u prvom redu bil nosioci evropskog zanatstva, koje je pritiskivalo stare balkanske zanate, Srbi su drzali trgovinu, stocnu i zitarsku, stvarajuci velik trgovacki kapital. Gradovi su se razvijali kao centri trgovine i zanatstva, ali kao i kulturna sedista. Slobodni kraljevski gradovi uzivali su administrativno-politicku autonomiju.
Svojim teznjama za nacionalnim i socijalnim oslobodjenjem prvi srpski ustanak (1804) imao je velikog odjeka medju Srbima u Vojvodini. Ticanova buna, nazvana po jednom od vodja Teodoru Avramovicu Ticanu, koja je izbila u Sremu aprila 1807, nije bila usmerena samo na poboljsanje polozaja seljaka vec je bila prozeta i idejom nacionalnog oslobodjenja. Nezadovoljan austrijskom vladavinom i svojim polozajem u Vojnoj granici, nadajuci se pomoci iz Srbije, podigao je bunu i narod u selu Kruscici kod Bele Crkve. Slabo pripremljena i vodjena, buna je morala propasti. Nezadovoljstvo eksploatisane mase seljastva i sputavane klase gradjanstva sve vise je raslo, da bi eksplozivno izbilo u revoluciju 1848-1849. godine.

Zeleci da izraze svoju nacionalnu individualnost, suprotstavljajuci se vladajucim faktorima i Austrije i Ugarske, Srbi su na Majskoj skupstini u Sremskim Karlovcima (13-15. maja 1848) proklamovali stvaranje Srpske Vojvodine (od Srema, Backe, Banata i Baranje), stupanje u politicki savez sa Hrvatima "na temelju slobode i savrsene jednakosti" uz priznavanje rumunske narodnosti i izabrali Josipa Rajacica za patrijarha, a Stevana Supljikca za prvog vojvodu. Umesto stare feudalne, stvorena je nova vlast u vidu narodnih odbora, sa Glavnim srpskim narodnim odborom na celu.
Madjarska vlada odgovorila je upotrebom sile: 12. juna 1848. doslo je do srpsko-madjarskog rata. Austrija je u pocetku bila na strani Ugarske, trazeci od Srba da se vrate "natrag u pokornost". Iako slabije opremljena i manje brojna, srpska vojska se, uz pomoc dobrovoljaca iz Srbije, hrabro borila. Negativne strane rata odrazavale su se na srpskoj strani u jacanju konzervativnih elemenata. Posto se u kasnijoj fazi revolucije austrijski dvor okrenuo protiv Madjara, feudalni i klerikalni krugovi Vojvodine orijentisali su se na savez s Austrijom i postali su orudje becke reakcije protiv madjarske revolucije. Kontrarevolucinarne snage, uz pomoc ruskog carizma, ugusile su revoluciju u leto 1849. i time zadale udarac svim nacionalnim i socijalnim pokretima u Habzburskoj Monarhiji.
Posle poraza revolucije, odlukom austrijskog cara od novembra 1849, stvorena je administrativna oblast Vojvodstvo Srbije i Tamiski Banat, kojim je upravljao austrijski guverner sa sedistem u Temisvaru, a titulu vojvode nosio je sam car. Posle austro-ugarske nagodbe stvoreni su povoljni uslovi za razvoj kapitalizma i uspostavljen je ustavni parlamentarizam.
Okov molitvenika 1866.
Kada je Austro-Ugarska u leto 1914. godine objavila rat Srbiji, u srpskoj sredini u Vojvodini nasilno je prekinuta svaka drustveno-politicka i kulturna aktivnost, vlasti su zatvorile nacionalne ustanove i ukinule sve srpske listove i casopise. Vidjenije licnosti su internirane, a mnoge osudjene zbog izmisljenih veleizdajnickih dela. Od odmazde najvise je stradalo stanovnistvo Srema, gde je u pocetku rata srpska vojska bila docekana kao oslobodilacka. Veliki broj rodoljuba je streljan, a zapaljene su i mnoge kuce, kao i neki manastiri. Od ratnih ekonomskih nedaca, koje su zahvatile celu Vojvodinu, trpeli su narocito siromasniji gradjani, bez obzira na nacionalnost.
U novembru 1918. godine gradjanska levica u Madjarskoj proglasila je republiku, a u Vojvodini predstavnici narodnosti stvaraju odbore narodnog veca i odrede gradjanske garde koji su odrzavali red do ulaska srpske vojske.
Na skupstini u Novom Sadu 25. novembra 1918. narod je doneo odluku da se Vojvodina otcepi od Ugarske i prisajedini Srbiji, u okviru nove jugoslovenske drzavne zajednice koja je kao Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca osnovana 1. decembra 1918.
Cetvorogodisnji iscrpljujuci rat (1914-1918) poremetio je i usporio privredni razvoj Vojvodine. Vojvodjanska privreda morala je posle rata da se preorijentise na novo trziste. Posle izvesnog zastoja, pocela je intenzivno da se razvija prehrambena industrija, u prvom redu mlinska, tekstilna, drvna, hemijska, industrijska gradjevinskog materijala, koze, elektroindustrija, u prvom redu mlinska, zatim metalska, tekstilna, drvna, hemijska, industrija gradjevinskog materijala, koze, elektroindustrija. Godine 1938. u Vojvodini je bilo 710 industrijskih preduzeca sa preko 50 000 radnika.
Posle kapitulacije Jugoslavije, aprila 1941. godine Vojvodina je podeljena izmedju osvajaca, satelita i kvislinga na tri odvojena okupaciona podrucja: Backu je okupirala Hortijeva Madjarska i 16. decembra 1941. je anektirala, Srem je predat novostvorenoj ustaskoj takozvanoj Nezavisnoj Drzavi Hrvatskoj, dok je Banat formalno stavljen pod upravu stavljen pod upravi kvinsliske vlade u Srbiji, a u stvari je bio protektorat Rajha. Narod nije prihvatio tu podelu - narodnooslobodilacki pokret je boreci se protiv okupatora, tretirao Vojvodinu kao integralnu celinu.
Posle oslobodjenja 1945. Vojvodina se ukljucila u sastav Federativne Jugoslavije kao autonomna pokrajina.

Izvor : Vojvodina